Kinderarts Dr. Tim Vreede over fysiek herstel bij eetstoornissen
De effecten van anorexia op het lichaam van een kind: medische en fysiologische inzichten. Isabelle Plasmeijer in gesprek met Dr. Tim Vreede, gepensioneerd kinderarts.
Anorexia nervosa is een complexe eetstoornis die ernstige gevolgen kan hebben voor het groeiende lichaam van een kind. In deze levensfase, waarin fysieke, hormonale en neurologische ontwikkeling centraal staan, heeft ondervoeding verstrekkende effecten op zowel de korte als lange termijn. Dit artikel biedt een overzicht van de belangrijkste klachten, de fysiologische mechanismen achter anorexia en de balans tussen anabole en katabole stofwisseling, met een focus op de medische implicaties voor kinderartsen en andere zorgprofessionals.
Groeiachterstand en fysieke gevolgen
Een van de meest zichtbare effecten van anorexia bij kinderen is groeiachterstand. Onder normale omstandigheden wordt groei gestuurd door een complex samenspel van voedingsstoffen, hormonen (zoals groeihormoon en insuline-like growth factor 1), en energieopname. Bij anorexia neemt de calorie-inname drastisch af, wat leidt tot een tekort aan essentiële bouwstoffen zoals eiwitten, vetten en micronutriënten.
De effecten zijn als volgt:
Lengtegroei: Chronische ondervoeding kan resulteren in vertraagde of zelfs gestopte groei. De groeischijven in de botten, die afhankelijk zijn van voldoende energie en calcium, sluiten mogelijk voortijdig.
Botdichtheid: Ondervoeding leidt tot osteopenie of osteoporose door een gebrek aan calcium, vitamine D en oestrogeen. Dit vergroot het risico op fracturen.
Huid en haar: De huid wordt droog en dun, terwijl haaruitval (alopecia) vaak voorkomt. Soms ontwikkelt zich lanugo, een fijne beharing, als een reactie van het lichaam om warmteverlies tegen te gaan.
Hart- en vaatstelsel
Anorexia heeft een directe impact op het cardiovasculaire systeem. Het lichaam schakelt naar een energiebesparende modus om vitale functies in stand te houden. Dit veroorzaakt:
Bradycardie: Een verlaagde hartslag door verminderde energiebeschikbaarheid.
Hypotensie: Lage bloeddruk door verminderd circulerend bloedvolume.
Cardiomyopathie: De hartspier verzwakt door spierafbraak en elektrolytstoornissen, wat levensbedreigende hartritmestoornissen kan veroorzaken.
Gastro-intestinale gevolgen
Bij kinderen met anorexia vertraagt de werking van het maag-darmkanaal aanzienlijk. Dit uit zich in:
Gastroparese: Een vertraagde maaglediging die zorgt voor misselijkheid, een vol gevoel en abdominale pijn.
Obstipatie: Door een verminderde voedselinname en vertraagde darmmotiliteit.
Verlies van enzymactiviteit: Het lichaam produceert minder spijsverteringsenzymen, wat leidt tot een slechte opname van voedingsstoffen.
Hormonale ontregeling
De endocriene veranderingen die anorexia veroorzaakt, zijn ingrijpend en hebben gevolgen voor groei, puberteit en algehele gezondheid:
Hypothalamus-hypofyse-gonade as: Bij meisjes kan amenorroe optreden door verminderde oestrogeenproductie, wat ook bijdraagt aan botontkalking.
Schildklierhormonen: Verminderde productie van T3 (triiodothyronine) verlaagt het metabolisme, wat leidt tot koude-intolerantie en lethargie.
Stresshormonen: Cortisolniveaus stijgen, wat spierafbraak en immuunsuppressie veroorzaakt.
De belangrijke rol van anabole en katabole stofwisseling
De stofwisseling van het lichaam bestaat uit twee primaire processen:
Anabole stofwisseling: Dit is het opbouwproces waarbij voedingsstoffen worden omgezet in lichaamsweefsels, zoals spieren, botten en organen. Tijdens de groei is dit proces dominant, aangedreven door een positieve energiebalans.
Katabole stofwisseling: Dit is het afbraakproces waarbij opgeslagen energie uit vet, glycogeen en uiteindelijk spiermassa wordt vrijgemaakt om aan de energievraag te voldoen.
Bij anorexia raakt deze balans ernstig verstoord. Door het calorietekort schakelt het lichaam naar een katabole toestand. Spieren, inclusief de hartspier, worden afgebroken om energie te leveren. Dit leidt tot verzwakte lichaamsfuncties en verhoogt het risico op orgaanfalen. De beperkte beschikbaarheid van eiwitten en vetten belemmert anabole processen zoals groei en weefselherstel.
Neurologische en psychologische effecten
De hersenen van kinderen bevinden zich in een cruciale ontwikkelingsfase. Chronische ondervoeding kan de volgende gevolgen hebben:
Verminderde hersengroei: Een tekort aan essentiële vetzuren en glucose, de primaire energiebron voor de hersenen, kan leiden tot cognitieve achterstand en concentratieproblemen.
Slaapproblemen: Verhoogde niveaus van cortisol en verlaagde serotonineniveaus verstoren de slaapkwaliteit.
Emotionele instabiliteit: Angst, depressie en prikkelbaarheid worden versterkt door hormonale veranderingen en ondervoeding.
Complicaties op lange termijn
Zelfs na herstel kunnen de gevolgen van anorexia op kinderleeftijd blijvend zijn. Botmassa wordt mogelijk nooit volledig opgebouwd, wat leidt tot een verhoogd fractuurrisico op latere leeftijd. Fertiliteitsproblemen kunnen optreden als gevolg van blijvende hormonale ontregeling. Cognitieve schade, zoals verminderde verwerkingssnelheid, kan blijvend zijn bij ernstige ondervoeding.
Medische interventies: focus op herstel van de balans
De behandeling van anorexia richt zich op het herstellen van de energiebalans en het ondersteunen van het lichaam bij het schakelen naar een anabole staat. Dit omvat:
Medische stabilisatie: Behandeling van acute complicaties zoals hartritmestoornissen en elektrolytstoornissen.
Geleidelijke voedingsopbouw: Voorkomen van het refeeding-syndroom door gecontroleerde introductie van calorieën.
Psychologische ondersteuning: Adresseren van de onderliggende oorzaken, zoals perfectionisme of trauma, die hebben bijgedragen aan de eetstoornis.
Hormonaal herstel: Monitoring van oestrogeen, schildklierhormonen en cortisol om groei en puberteit te bevorderen.
Anorexia bij kinderen vereist een multidisciplinaire aanpak die zowel de fysieke als de psychologische effecten behandelt. Voor kinderartsen is het van cruciaal belang om de impact op de anabole en katabole balans te begrijpen en samen te werken met diëtisten, psychologen en endocrinologen om een duurzaam herstel te waarborgen. Het vroegtijdig signaleren en behandelen van deze eetstoornis kan blijvende schade voorkomen en de basis leggen voor een gezond en evenwichtig leven.
Voor meer inspiratie en praktische ondersteuning, bekijk ons zelfhulp- en ondersteuningsprogramma Buddy Up:
Voor professionals: Buddy Up voor professionals
Voor ouders en naasten: Buddy Up voor ouders en naasten
Bronvermelding:
Mehler, P. S., & Andersen, A. E. (2017). Eating Disorders: A Guide to Medical Care and Complications.
Golden, N. H., & Katzman, D. K. (2021). "Eating Disorders in Adolescents: Position Paper of the Society for Adolescent Medicine." Journal of Adolescent Health.
Rosen, D. S. (2010). "Clinical Report: Identification and Management of Eating Disorders in Children and Adolescents." Pediatrics.
